“I’m closer to the Golden Dawn
immensed in Crowley’s uniform
Of Imagery”
David Bowie, ‘Quicksand’ (1971)
Tijdens het schrijven van de cursus ‘Tarot & Jung’ stuitte ik op een PDF van een professor van de Universiteit van Gothenborg met een introductie over een studie naar het werk en gedachtengoed van Aleister Crowley. De schrijfsels van Aleister Crowley (1875 – 1947) – ‘The wickedest man in the world’, de ‘Godfather’ van het hedendaags satanisme, ‘The Beast 666’ – waren door credible filosofen, historici en theologen afgestoft en op een serieuze manier geanalyseerd. Alhoewel ik de Toth Tarot een prachtig deck vind, is het mij nooit gelukt om er echt goed in te komen. Eerlijk gezegd komt dat ook wel omdat ik vond dat Aleister Crowley echt een beetje gek was. Deze academici zetten Aleister Crowley echter in een heel ander daglicht! En nadat ik de essays had gelezen, keek ik er zelf ook heel anders tegenaan. Jung en Crowley hebben namelijk meer gemeen dan op het eerste gezicht lijkt….
De reputatie van Aleister Crowley (1875 – 1947) is nogal wild: sex, drugs, zonde en kwaad. Zoals het wel vaker gaat, zijn mensen achteraf een andere mening toegedaan; In 2012 verscheen er een boek met bijdragen van een aantal hoogleraren, die Crowley in een ander daglicht zetten. Zij hebben geprobeerd te onderzoeken wat de invloed van Crowely was op het denken en doen van de 20e eeuw. Zij kwamen tot de conclusie dat Crowely’s werk bijzonder ‘modern’ was en dat hij op die manier heeft bijgedragen aan het samenbrengen van religieuze standpunten die eerder nog recht tegenover elkaar stonden. Crowley’s werk bestond namelijk niet naar het teruggrijpen naar ouder gedachtengoed (wat de overige Golden Dawn leden wel meer deden) maar behelsde een ‘moderne’ levensfilosofie die overeenkwam met andere ‘pshychologische denkers’ van die tijd. Denk aan Sigmund Freud en Carl Jung. Aleister Crowley genoot van zijn slecht reputatie en zette die bewust op de voorgrond. Maar de kern van zijn gedachtengoed heeft ervoor gezorgd dat het mensbeeld veranderde; De mens als individu die vrij is om te denken wat hij wil en die behoefte heeft om zichzelf te ontwikkelen. Het is nogal wat dat vooraanstaande academische hoogleraren deze stelling durfden te poneren, dus wilde ik er gelijk alles van weten!
Crowley wilde de wereld graag de boodschap overbrengen van de absolute vrijheid van ieder mens om zichzelf te vinden en te ontwikkelen, zonder hierbij gehinderd te worden door morele codes en religieuze wetten uit vervlogen tijden. Hij heeft dit misschien niet heel handig aangepakt; Maar er moet altijd iemand zijn die shockeert en de aandacht trekt om te zorgen dat het idee niet in de vergetelheid geraakt. En diegene was Crowley blijkbaar. Het gat tussen de donkere magie van Crowley en de theorieën over zelfbewustzijn en zelf actualisatie lijkt behoorlijk groot. Maar als je het een beetje plat slaat dan zie je dat het in wezen niet zoveel verschilt…. De zogenaamde ‘Magie’ van Crowley is eigenlijk niet meer dan een eclectische verzameling van Westerse en Oosterse spirituele inzichten en praktijken die in onze tijd redelijk tot de ‘mainstream’ behoren: meditatie, yoga, tantrische sex, wicca en mindfullnes. Eén van Crowley’s tijdgenoten noemde de filosofie van Crowley ‘Crowleyanity‘, wat inhield dat het niet uitmaakte wat je er zelf voor levensovertuiging op na hield, je kon het altijd terugvinden en herkennen in Crowley’s werk.
Als student aan Cambridge was Crowley al geïnteresseerd in wetenschap en filosofie. Hij nam een kritische houding aan t.o.v. de empirische werkwijze van wetenschappers, iets dat hij gemeen had met Carl Jung en Wolfgang Pauli. Veel mensen begonnen aan het begin van de 20e eeuw te morrelen aan de zuiver empirische wetenschap omdat ze vonden dat het geen bevredigende antwoorden opleverde en dat deze benadering een zekere mate van gevoel of ‘spiritueel bewustzijn’ miste. Niet alleen waarnemen hoort bij wetenschap: ook betekenis geven en verbanden leggen zijn belangrijk (de zogenaamde ‘kennistheorie’). Crowley heeft in feite zijn eigen kennistheorie bedacht door nog een derde component toe te voegen: Magie. Aleister Crowley had in feite een gerespecteerd wetenschapper en academicus kunnen zijn, maar dit is een beetje anders gelopen….
Aleister Crowley kwam uit een redelijk welgesteld gezin. Zijn ouders waren echter aanhangers van een evanglisch-christelijke sekte die “Plymouth Brethren” heette. In feite zijn aanhangers van deze leer ook rebellen, omdat ze officieel niet ‘geloven’ in religieuze instituten als de kerk. Ze hebben dan ook geen priesters of predikanten maar komen bijeen als een ‘kring’ van gelijken. Toch was de leer ontzettend streng en gericht op het voorbereiden op ‘het einde der tijden’ wanneer god de gelovigen zou redden om vervolgens alle ongelovigen op aarde te vernietigen. Zoals het een tiener betaamt, rebelleerde Crowley op zijn beurt tegen zijn ouders. “The Great Beast” – zoals hij zichzelf later ging noemen – kwam rechtstreeks uit de Plymouth Brethen bijbel. Zoals gezegd deed Crowley het best goed op school, maar vlak voordat hij zou afstuderen aan Cambridge kreeg hij een visioen dat hij zijn leven moest gaan wijden aan religie. Hij verliet de universiteit dus zonder diploma’s en werd in 1898 lid van de Golden Dawn. Crowley was met name geïnteresseerd in de synthese tussen het Westerse gedachtengoed en de Kabbalistische leer. Toch bleef hij niet lang bij de Golden Dawn: hij stortte zich volledig op het Boeddhisme en verbleef in India en Birma (Myanmar) om zich te bekwamen in Yoga. Wat hij het meest interessant vond aan Yoga, waren de oefeningen die het concentratievermogen verbeterde.
In 1904 kreeg Crowley in Egypte via zijn vrouw de beroemde boodschap van Horus: Crowley zou een profeet zijn van het ‘nieuwe’ tijdperk Het oude tijdperk was het tijdperk van Osiris, waar patriarchale religies en samenlevingen de norm waren. Dit tijdperk zou vervangen worden door het tijdperk van Horus, het ‘goddelijke kind’ en brenger van individuele vrijheid en individueel bewustzijn. Het Griekse woord ‘Thelema’ – dat ‘Wil’ betekent – was het sleutelwoord van dit tijdperk en ‘Do what thou wilt’ was het motto. In 1907 richtte Crowley zijn eigen orde op: “Argentum Astrum” (Zilveren Ster). Hij publiceerde de mystieke leer van deze orde in het tijdschrift “The Equinox”. Uiteraard had hij veel kennis verkregen in zijn tijd bij de Golden Dawn en de toenmalig leider van deze orde – Samuel MacGregor Mathers – heeft hem zelfs aangeklaagd omdat Crowley ook de geheime leer van the Golden Dawn prijsgaf. Maar dit zorgde alleen maar voor meer publiciteit en bekendheid voor Crowley. Al snel stond Crowley aan het hoofd van een soort eclectische Rozekruis-vrijmetselaarsorde, de “Ordo Templi Orientus” (O.T.O.) genaamd. Deze groep hield zich bezig met theorie en praktijk van seks-magie. In 1915 vertrok Crowley naar de VS. Hij was echter maar een ‘kleine’ speler in de wereld van de spirituele ordes die een grote groep bekende intellectuelen aantrok.
De twee kleine ordes van Crowley moesten genoegen nemen met leden die wat lager op de sociale ladder stonden. Ten tijde van het uitbreken van WO I had dan ook nog steeds geen afzetmarkt gevonden voor zijn boeken waarin hij ‘het tijdperk van de wil’ promootte. In 1922 kreeg hij aandacht door de verontwaardiging die zijn obscene roman “Dagboek van een Drugsduivel’ veroorzaakte. In 1930 had hij een succesje met zijn ‘Handboek voor Magie”. Maar het meeste werk gaf hij uit in eigen beheer en in kleine oplagen. In 1944 verscheen zijn boek “Het boek van Toth” dat over de Tarot ging. Bij zijn dood in 1947 had hij de reputatie van een excentrieke mafkees en werd hij ook als zodanig neergezet in de grote Amerikaanse nieuwsbladen. De komende decennia zou dit beeld bij iedereen blijven bestaan.
Wat betreft de boeken zijn er een groot aantal pas na Crowley’s dood gepubliceerd, onder anderen door twee van Crowley’s secretarissen (Israel Regardie en Kenneth Grant). Zij schreven zelf maar gaven ook materiaal van Crowley door aan een uitgever. Hierdoor werd er tot aan 2002 nog ‘nieuw’ werk van Crowley gepubliceerd. En zo komt het dat ergens aan het einde van de jaren ’60 de populariteit van Crowley weer begon te groeien. En aan het begin van de jaren ’70 bekeek men de schrijfsels van Crowley met hele andere ogen. Vooral de meer protestgerichte generatie werd aangesproken door zijn werk en deze vormde een soort tegenhanger van de wat meer zoetsappige flowerpower beweging die eerder – in de sixties – was ontstaan. Popgroepen en ‘protestzangers’ verwezen in hun muziek naar Crowley; Zo verschijnt hij bijvoorbeeld op het album “Sgt. Pepper’s Lonely Heart Club” van de Beatles (1969). Led Zeppelin liet zijn vinyl graveren met “Thou what thou wilt” en David Bowie zingt over hem in zijn nummer “Quicksand” (1971)
Door deze hernieuwde interesse ontstonden er weer nieuwe ordes, vooral in de VS: de “Solar Lodge”, “O.T.O”, en de “Typhonian Order”.
Conclusie
Volgens Wouter Hanegraaff heeft Aleister Crowley het religieus bewustzijn in het westen zeker veranderd met zijn geseculeerde esoterische gedachtengoed. Het bewustzijn dat je een ‘zelf’ hebt, dat dat ‘zelf’ belangrijk is en dat je ervan mag houden kan wel eens doorschieten maar dat is niet hetzelfde als individualisme. Dit komt overeen met de theorie over het individuatieproces van Carl Jung. Net zoals Jung had Crowley een grote kennis van de bijbel, mythologie en het werk van de oude alchemisten en magiërs. En net als Jung volgde hij deze dit niet naar de letter maar zag de analogie met het ontdekken van de inhoud van je onbewuste en de confrontatie met je schaduw. Alhoewel Carl Jung het ook niet makkelijk heeft gehad qua reputatie, heeft hij zeker veel meer credits gepakt voor dit idee – dat trouwens ook al bij de Golden Dawn bekend was maar dan als ‘conversatie met de heilige bescherm engel’. Zoals Jung gesprekken had met zijn ‘Nummer 2’ (de oude wijze Eliah), Philemon en zijn anima – die hij Salomé noemde – zo had Aleister Crowley gesprekken met ‘Aiwass’.
Zowel Crowley als Jung verdiepten zich in oude culturen en in het werk van de klassieke filosofen, alsmede de renaissance denkers. Ze stonden beiden open voor diverse occulte opvattingen (vrijmetselarij en ander ordes). Echter Crowley zag Aiwass als externe entiteit en beweerde van zichzelf dat hij een profeet was die de mensheid zou redden en bevrijden. Hij noemde zich ‘het beest 666’ en gedroeg zich ook wel een beetje zo. Dat was echt wel té extreem, zelfs voor die tijd waarin occultisme hernieuwde aandacht genoot.
Alhoewel het niet 100% te bewijzen is, bestaat zelfs het vermoeden dat Gerald Gardner (1884 – 1964) – die als ‘founding father’ van de moderne Wicca wordt beschouwd – veel meer aan de geschriften van Crowley heeft ontleend dan tot nog toe werd aangenomen. Gardner kende Crowley goed en was ook enige tijd lid van de O.T.O. De invloed van Crowley werd in het begin wel toegegeven, maar op veel kleinere schaal. Later werd ze ook ontkend. Een andere link die lijkt te bestaan is tussen Crowley en de Scientology Kerk. Dit is wel een heel smeuïg verhaal! Volgens Hugh B. Urban was één van de meesters van de O.T.O. John (Jack/Marvel) Parsons. Parsons werkte samen met Ron Hubbard, de latere oprichter van de Scientology , aan magische rituelen. Maar aan die samenwerking kwam een einde toen Hubbard er met zowel het geld als met de vriendin van Parsons vandoor ging.
In 2002 schreef de BBC een enquete uit om een toplijst van de 100 grootste Britten in de geschiedenis te maken. Crowley kwam terecht op nummer 73, waarmee hij schrijvers als Geoffrey Chaucer en J.R. Tolkien achter zich liet.
Wil je het hele boek zelf lezen: “Aleister Crowley and Western Esotercism” van Henrik Bogdan en Martin P. Starr, 2012 Oxford University Press. Je kunt ook (legaal + gratis) de PDF downloaden van de introductie van Henrik Bogdan op de website van Academia.edu