“We liggen allemaal in de goot, maar sommigen van ons hebben uitzicht op de Sterren”
Oscar Wilde
De Ster is de Tarotkaart die nummer 17 heeft in het Rider-Waite-Smith deck. Ze wordt vooraf gegaan door De Toren en gevolgd door De Maan. De ‘mainstream’ betekenissen die aan deze kaart worden toekend, zijn over het algemeen:
- Hoop
- Jezelf kwetsbaar durven opstellen
- Jezelf laten zien zoals je werkelijk bent, je masker afzetten
- Je bent goed zoals je bent (en de ander ook)
- ” Naakt zijn” (niets meer hebben), opnieuw beginnen
- Jezelf juist niet durven te laten zien, jezelf anders voordoen dan je bent
De uitdrukking ‘masker afzetten’ en ‘naakt’ zijn komt bijna altijd terug in de beschrijvingen. In dit blogstukje wil ik deze ‘betekenissen’ eruit pikken om wat uitgebreider te beschrijven.
Blijkbaar denken we dat het niet goed is om een masker op te hebben. We vinden bovendien ook het prettig als andere mensen zichzelf zonder masker tonen. Maar is dat wel zo prettig? Er zit natuurlijk veel meer achter.
Wanneer je op een Jungiaanse manier naar deze kaart kijkt en de vergelijking trekt met het concept ‘Persona’ dan zie je dat er wel wat nuances zijn aan te brengen. Deze nuances kunnen goed van pas komen wanneer De Ster in een legging opduikt.
Jung, Persona en Maskers
Het woord ‘Persona’ komt (waarschijnlijk) van het Latijnse Personare (letterlijk: doorklinken ) en het werd gebruikt om de maskers aan te duiden die gedragen werden door theateracteurs (daar zat vaak ook een soort megafoon in) . Het masker had als functie het karakter van de gespeelde rol aan te duiden, maar ook om zijn stem ver genoeg van het publiek te laten horen.
In de marketing wordt ‘Persona’ gebruikt om doelgroep profielen op te stellen. Je schrijft dan op hoe de ‘typische’ klant van jouw bedrijf eruit ziet. Geslacht, leeftijd, beroep, interesses, werk, mediagedrag, in het bezit van een huis, auto etc.
In zijn analytische psychologie nam Carl Gustav Jung dit woord over voor het deel van de persoonlijkheid dat een ‘sociale rol’ speelt in relatie tot de samenleving. Het Persona vertegenwoordigt ons sociale masker, het gezicht dat we aan anderen laten zien en die ons in staat stelt om met hen te communiceren en hen te helpen om ons te identificeren.
Veel mensen beschouwen een Persona of Masker als iets negatiefs. In onze moderne westerse maatschappij ligt veel nadruk op eigenheid en individualiteit. Iedereen wil ‘bij zichzelf’ blijven, ‘zichzelf’ zijn. Concessies doen om ‘ergens bij te horen’ of ‘ergens aan mee te doen’ heeft zeker geen plaats in in de populaire cultuur en wordt dan ook van alle kanten afgewezen. Het grappige is dat mensen die het dragen van maskers zo fel afwijzen niet doorhebben dat dit ook een Persona is: zij willen immers niet geidentificeerd worden met ‘makke schapen’, ‘leeghoofden’, ‘mainstream mensen’ maar liever als rebellen, eigenzinnige mensen of ‘authentieke’ personen. En dat is dus – je raadt het al – het masker dat zij ophebben. Alles waarmee je jezelf identificeert – of mee wilt identificeren – beschouwen we als een persona. Het is dus niet alleen hoe je jezelf toont maar ook hoe je je zelf voelt en beschouwt. In dit laatste ligt het antwoord op de vraag hoe we persona en maskers zien vanuit een Jungiaans perspectief.
De persona wordt gevormd door het ego wanneer het individu de “echte wereld” betreedt. Hoe gaat dit dan in zijn werk? In je kinderjaren identificeer je je vaak nog met de sociale standaarden, normen en waarden die je vanuit je opvoeding hebt meegekregen. Van je ouders, vanuit school, de kerk en je leeftijdgenoten die bij jou in de buurt wonen. Je hebt idolen waar je je mee identificeert (of wilt identificeren). Maar wanneer je ‘uitvliegt’ en gaat studeren, op jezelf wonen of werken in een andere stad wordt je wereld ‘groter’,ga je je breder oriënteren en kom je in aanraking met veel meer verschillende mensen. Je gaat nadenken over ‘wie je wilt zijn’ of ‘hoe je wil dat anderen jou zien’. Je maakt een her-evaluatie van alles wat je hebt meegekregen (meestal wil je NIET zoals je ouders zijn ????). Je ‘kiest’ iets heel anders, vormt je eigen meningen en identificaties. Dit wil niet zeggen dat alles dat je hebt meegekregen ‘weg’ is. Je hebt namelijk ook een patroon opgebouwd van bepaald gedrag dat werd beloond of gestraft. Het ‘gewenste gedrag’ (‘als ik zo doe, dan vind iedereen mij lief’) kan ook een persona zijn.
Als we oppervlakkig kijken, dan zie je dat het hebben van een aantal ‘maskers’ heel normaal en ook heel nuttig is. Je presenteert jezelf anders op je werk dan in de kroeg, op een uitvaart of een huwelijk, bij je schoonouders thuis of bij je vrienden. Je bent een vader of een moeder, maar ook een boekhouder, een partner, een vriend(in) een sporter, een party animal noem het maar op. Je speelt overal een andere rol en dat doe je automatisch.
De essentie is volgens Jung dat je je bewust moet worden dat je meerdere maskers hebt die je op en af kunt zetten wanneer jij wil. De grootste valkuil is, dat mensen maar 1 masker hebben die als het ware vastgroeit. Dit zijn mensen die hun masker zo comfortabel vinden dat ze het altijd op hebben. Zijzelf – en anderen – denken dat dit juist heel goed is, omdat zo iemand in de ogen van anderen altijd ‘stabiel’ lijkt. Hij of zij is immers altijd hetzelfde. Lekker makkelijk, want je weet dan precies wat je aan iemand hebt. Mensen die telkens ‘anders’ zijn, daar wordt vanuit de omgeving een beetje argwanend op gereageerd.
Echter, iemand met een vergroeid masker weet op een gegeven moment niet meer dat het een masker is. Die persoon kan zijn masker niet meer afzetten, ook niet thuis bij naasten of zelfs niet voor zichzelf. Hij / zij vindt geen ‘nieuwe’ lagen in zijn/haar persoonlijkheid. Dit zijn ook mensen die vaak zeggen ‘dat past helemaal niet bij mij’ of waarover anderen zeggen dat iets niet bij ze past. Echter, er is maar een heel klein stukje van je eigen persoonlijkheid ‘bewust’; Er zitten nog ontzettend veel verschillende kanten, talenten en ‘persona’ in het onbewuste! Het is daarom ook leuk om dat dan gewoon eens te proberen, onderzoeken of uit te leven. Want alleen dan kun je erachter komen of iets wel echt bij je past.
In tegenstelling tot wat de ‘populaire new-age cultuur’ ons wil laten geloven, zijn het juist de mensen met heel veel maskers in de kast die ‘bewust’ zijn en de mensen die ‘altijd bij zichzelf’ blijven de ‘oppervlakkigen’ of on-bewusten. Natuurlijk moet je wel zorgvuldig onderscheid maken tussen deze ‘maskers’ en werkelijke ‘gespleten persoonlijkheden’ of ‘meerdere persoonlijkheden’; Het laatste is natuurlijk niet ‘normaal’ en komt vaak voort uit ernstige trauma’s. Een psychisch gezond en bewust mens heeft door dat zijn ‘persona’ niet zijn hele identiteit is maar slechts een stukje daarvan of dat een bepaald masker wordt opgezet om te voldoen aan (sociale) verwachtingen (waar NIKS mis mee is). Naarmate men meer schaduwwerk doet, wordt het Ego sterker. En als het Ego sterker is, dan weet het dat het de controle heeft over de maskers en wordt iemand een flexibel mens.
Wat gebeurt er vóórdat de Ster opduikt?
Wanneer je jezelf altijd maar conformeert aan de eisen, normen en verwachtingen van de samenleving (Het Collectief Bewuste) en je je ook daadwerkelijk identificeert met die rol, dan raken jouw talenten en wensen ondergesneeuwd in je onbewuste.
Jung noemde mensen die alsmaar ‘verstandig’ en ‘rationeel’ kiezen (lees: in de ogen van de maatschappij) ”Massamensen“. Zij hebben het gevoel dat ‘ze worden geleefd’ of ‘vastzitten’ aan hetzelfde masker. Het is namelijk niet makkelijk om het ‘midden’ te bewaren tussen ‘jezelf’ en de ‘buitenwereld’: de Maatschappij of je omgeving dwingt je vaak om een extreme kant te kiezen (bijv. religie, politieke standpunten etc.) Je zou kunnen zeggen dat dit tot uitdrukking komt in de kaart van De Duivel.
Op het moment dat je beseft dat je in werkelijkheid niet degene bent waarmee je je altijd hebt geïdentificeerd (je ‘vergroeide’ masker), kan je Ego een flinke schok krijgen en kan je wereld instorten.
Jung beschrijft het als het gevoel hebben dat de wereld instort, dat alles terugkeert naar een toestand van Chaos en dat je bent overgeleverd aan de elementen. Je leven is verwoest en je idealen gaan volledig ten onder. Jung zegt dat dit soort grote tegenslagen op elk moment in de levensloop kunnen voorkomen maar dat die je persoonlijkheid kunnen verruimen als je er goed mee omgaat. Jung noemt het in de tekst een ‘innerlijk waagstuk’. Maar eigenlijk is het gewoon het cliché: ‘alles waar je niet dood aan gaat daar word je sterker van’. Natuurlijk zien we hier De Toren!
Jung zegt dat na zo’n verwoestende gebeurtenis mensen verschillende methoden of keuzen hebben om er mee om te gaan. Hij noemt dit ‘regressief herstel van de Persona’ . Met regressief herstel bedoelt Jung dat je teruggaat naar de tijd ‘voordat je iets had opgebouwd’. Zonder hoop, zonder verwachting. Je bent ‘nederiger’ en ‘realistischer’ geworden en je beseft dat je alleen jezelf hebt. Je gaat een ‘eenvoudiger’ leven leiden.
Maar, hier is weer de moeilijkheid dat je hierin blijft hangen of dat je hierin gaat vluchten. Het ‘ik ben maar eenvoudig en heb geen behoefte aan grootse dingen’ wordt dan ook een masker. Jung zegt dan ook dat het alleen werkt als je door nood wordt gedwongen weer even terug te gaan naar de basis. De voorbeelden die hij noemt zijn van een zakenman die zijn materiele bezittingen is verloren, maar het kan ook een andere situatie betreffen. Je gaat als het ware opnieuw beginnen, met het besef dat je meer bent dan je masker en dat er veel is dat je nog kunt ontdekken en uitleven. Je hebt een heel ander beeld van jezelf en de wereld om je heen en je bent klaar om weer naar buiten te treden, maar ook beter in staat om meer in je eigen persoonlijke onbewuste te kijken. Met de hoop en het geloof dat daar iets unieks en goddelijks is.
Na de verwoestende gebeurtenis ben je op het laagste punt beland en de keus is erin te blijven hangen als een vlucht, of om te hopen dat de goot niet je vaste woonplaats is.
De Ster in een legging
Leg je de kaart op een Jungiaanse manier uit, dan kun je nuances aanbrengen in de betekenis(sen) door de volgende vragen te stellen:
- Ben je je bewust van de verschillende ‘rollen’ die je speelt in het dagelijks leven? Wissel jij makkelijk tussen die rollen?
- Zijn er rollen waarvan je het gevoel hebt dat je ze wel zou willen spelen maar dat dit niet ‘mogelijk’ is? Waarom niet?
- Welk ‘masker’ is voor jou het meest comfortabel? Kun jij die makkelijk afzetten?
- Welke rol of welk masker zullen anderen het meest van jou zien? Hoe zouden ze dit beoordelen? Vind je het belangrijk hoe dat oordeel is?
- Stel dat je maskers een flinke deuk op lopen, en je moet noodgedwongen terug naar ‘de basis’, hoe ga je dan verder? Wat is jouw basis volgens jou?
- Kun jij goed balanceren tussen het gevoel ’te zijn wie je bent’ (goed zijn zoals je bent) en het inzicht dat je op sommige punten kunt groeien en beter kunt worden? Hoe zou jij jezelf kunnen verbeteren?
- Kun jij goed balanceren tussen rollen die volgens jezelf MOET spelen en de rollen die je WIL spelen? Met andere woorden, is het te doen om je aan te passen aan je omgeving maar ook om je eigen individualiteit te zien?
Er is nog veel meer te vertellen over De Ster, dus abonneer je op mijn blog om het vervolg te lezen!