“Want de zon is volgens zijn natuur een voet van een mens in breedte, de grenzen zal hij niet te buiten gaan: als hij zijn grenzen overschrijdt, zullen de Erinyen hem achterhalen, de boden van Dikè”
– Heraclitus ca. 540 – 480 v. chr.
Tarotkaart ‘De Zon’ is een letterlijk een zonnige kaart die vrolijke beelden oproept. De Zon wordt geassocieerd met optimisme, bewustzijn, innerlijke groei, zelfkennis, verlichting en verbetering (van je zelf). De afbeelding van Waite en Smith hebben met de keuze van het kindje op de rug van het paard ook een soort van vrijheid (van de ziel) willen uitdrukken. Echter, de mooie Zonnebloemen en de grote rode banier kunnen de grote grijze muur niet aan het zicht onttrekken; De muur is prominent aanwezig op de kaart. Wat is de symboliek van de muur? En hoe kan de Griekse filosoof Heraclitus hier licht op laten schijnen terwijl hij zelf ‘de Duistere Filosoof’ genoemd werd?
Laten we eerst kijken naar wat het Citaat van Heraclitus ons nu eigenlijk wil vertellen; Het citaat lijkt een diepere betekenis te hebben die verband houdt met orde, maat en de onwrikbare wetten van de natuur en gerechtigheid.
- Kosmische orde en maat – Heraclitus geloofde dat alles in het universum een natuurlijke grens of maat heeft. De zon heeft bijvoorbeeld een bepaalde omvang en baan die hij niet mag overschrijden. Dit weerspiegelt het idee dat alles in het universum een natuurlijke orde volgt.
- Dikè en de Erinyen – Dikè (gerechtigheid) en de Erinyen (wraakgodinnen) spelen een rol in het handhaven van kosmische balans. Als de zon zijn grenzen overschrijdt, zullen de Erinyen hem straffen. Dit symboliseert dat elke overtreding van de natuurlijke wetten gevolgen heeft.
- Toepassing op de mens – Dit principe geldt niet alleen voor de zon, maar ook voor mensen. Wie de natuurlijke of morele orde overschrijdt, wordt onherroepelijk geconfronteerd met de consequenties.
De Muur op Tarotkaart de Zon symboliseert dus letterlijk dat er grenzen zijn aan wat wij als mens moreel mogen doen, maar ook aan waartoe wij als mensen in staat zijn. Hoe vrij we ook (denken) te zijn, er bestaan altijd universele wetten en grenzen. Dit klinkt misschien een beetje deprimerend – alsof Heraclitus wil zeggen dat alles vastligt en dat er geen verandering mogelijk is. Toch is juist het tegendeel het geval: want ook het beroemde citaat ‘Niks is permanent, behalve verandering’ van zijn hand.
Heraclitus en de Zon
Heraclitus had zoals gezegd niks met Mythologie of Religie. Hij had – een voor die tijd vooruitstrevende – theorie dat je hogere kennis kon vergaren door je intellect (Logos) te gebruiken. Logos – of het intellect – maakt het mogelijk dat je abstract kunt denken, en dat je verbindingen kunt leggen tussen de natuur en de mens en alle tegenstellingen die daar heersten. Maar, om dit inzicht te verkrijgen moet je erg veel moeite doen: je moet o.a. een open en kritische houding hebben, je eigen geest cultiveren en jezelf leren kennen. Deze innerlijke ontdekkingstocht kost ook moed
Het bewustzijnsniveau verschilt dus van persoon tot persoon en van moment tot moment. Deze gedachte zinspeelt op de continue, gelijkmatige verandering en kringloop der dingen. Hierbij wordt door Heraclitus’ beeld- en taalgebruik de vergelijking gemaakt met het vuur, de zon en de andere hemellichamen. Dat gebeurt door middel van ontsteken (haptomai), ontvlammen (aptō), en uitdoven (aposbénnumi), die geassocieerd worden met leven en dood.
De zon in de Tarot symboliseert dat men een hoger bewustzijnsniveau heeft bereikt. Dit is natuurlijk voor iedereen anders. De belangrijkste boodschap is dat je altijd kunt ontwikkelen en verbeteren, binnen bepaalde grenzen misschien maar dat is nog geen reden om de vrijheid te nemen en de grenzen te verkennen.
“Vrijheid bestaat in het erkennen van grenzen”
(Krishnamurti, Indiaas filosoof 1895 – 1986)
Heraclitus De Duistere Filosoof
Heraclitus werd geboren in ca. 540 v. Chr. in Efeze (Ionie). Heraclitus moest niks hebben van religie of mythologie en ook politiek interesseerde hem niet. Van zijn werk is niet zoveel bewaard: wat we nu weten komt uit een aantal van zijn citaten (en die van anderen die over zijn werk gingen). Heraclitus schreef alles op in de vorm van Proza, met allerlei dubbele betekenissen en woordspelingen. Hierdoor was zijn werk niet makkelijk te lezen of te begrijpen. Dit was één van de redenen dat hij ‘duister’ werd genoemd (wanneer je zijn werk las, tastte je in het duister wat betreft de strekking van het verhaal). Heraclitus deed dit expres, hij vond dat men ‘moeite’ moest doen om ‘de waarheid’ te vinden. De andere reden dat men hem ‘duister’ vond, hij van mening was dat alles ‘strijd’ nodig had om voort te kunnen gaan.
Aan alles ligt volgens hem strijd, spanning en tegenstellingen ten grondslag. Hierdoor is altijd alles in beweging: “Alles Stroomt” (Panta Rhei). Niks blijft ooit hetzelfde. Heraclitus gebruikte graag de metafoor van de rivier: “Men kan niet twee keer in dezelfde rivier stappen” (want door de stroom is de rivier alweer anders geworden).
De rivier metafoor bevat echter een dubbelzinnigheid. Heraclitus gebruikte de Rivier namelijk om aan te geven dat de gehele natuur voortdurend verandert (het stromende water) en toch stabiel (de rivierbedding) is. De vorm blijft behouden ondanks dat het water telkens anders is. Dit geldt voor de hele natuur: ze verandert voortdurend maar er zit een cyclus in (bijv. seizoenen) waardoor over het geheel bezien alles harmonieus is en een eigen plaats heeft in de kosmos. Dit geldt ook voor de mens. Wanneer je dit als mens accepteert, dan ervaar je een oprechte innerlijke vrede.
Heraclitus De Huilende Filosoof
Heraclitus wordt vaak afgebeeld met tranen over zijn wangen. Over de herkomst hiervan gaan verschillende verhalen. Eentje is dat hij medelijden voelde met mensen, waardoor hij altijd somber keek en ook moest huilen. Maar meestal wordt er gezegd dat hij mensen zo dom vond (en zo onuitstaanbaar) dat hij ervan moest huilen.
Het is dan ook niet zo gek dat zijn tijdgenoten hem een arrogante man vonden. Maar ook al kreeg hij veel kritiek, hij heeft wel een zeer grote invloed gehad op filosofen, wetenschappers en schrijvers na hem (o.a. de Stoicijnen, Goethe, Nietzsche en Carl Jung!) De laatste ontleende aan de huilende denker het concept enantiodromia, ’tegenovergestelde loop’: een overvloed van de ene werkzame kracht in de psyche produceert onvermijdelijk haar tegendeel.