Ken Jezelf (en leef ernaar)

“Ken jezelf” is de belangrijkste boodschap van Socrates. “Ken jezelf” betekende voor Socrates dat je beseft dat je een mens bent en geen god. Maar je kunt wel je best doen een “goed” leven te leiden. “Goed leven” betekent niet dat je volgens een dogma of religie leeft; Wat goed voor de 1 is, is niet ook meteen goed voor de ander. Je moet zelf op zoek gaan en erachter komen wat voor jou de belangrijkste waarden en principes zijn en daarnaar proberen te leven.. Het is niet mogelijk om klakkeloos de kennis van iemand anders overnemen, maar je kunt wel hulp krijgen van iemand anders die jou “dwingt” na te denken over jezelf en wat belangrijk voor jou is. Het is een soort morele educatie via zelf bezinning.

Socrates werd ook wel “De Horzel” genoemd omdat hij iedereen altijd maar bestookte met lastige vragen. Zijn missie was het leven van zijn stadsgenoten te verbeteren. Hij wilde  iedereen zelfkennis bijbrengen en dwingen om “het goede leven” te leiden. Hij gedroeg zich dus als een soort als Brilsmurf. Hij achtervolgde mensen en verleidde ze tot een discussie  om ze “wakker te schudden”. Hij kon ineens opduiken en dan vragen: “Wie ben jij?”, “Zorg je wel goed voor jezelf?”, “Wat zijn jouw belangrijkste waarden?”. Of hij zei tegen succesvolle mensen: “Je bent alleen maar bezig met geld verdienen en roem vergaren. Maar om inzicht & de zorg voor jezelf bekommer je je niet!”

Ik kan mij een beetje voorstellen dat dit super irritant was! En dat als je hem aan zag komen, je je snel probeerde te verstoppen. Maar zijn tijdgenoten deden meer dan dat; Ze wantrouwden hem en vonden hem een oplichter : iemand die zich voordeed als “therapeut” om zijn eigen waarheid op te dringen aan anderen.

 In 399 v.Chr. werd Socrates aangeklaagd: “Meletus: Socrates pleegt onrecht door de goden die de stad vereert niet te vereren en door nieuwe goddelijke wezens te introduceren; voorts pleegt hij onrecht door zijn slechte invloed op de jeugd. De geëiste strafmaat: de dood“.

De boodschap van Socrates deed mij denken aan het volledige concept van de Tarot. De Tarotlezer is degene die de ander helpt na te denken over zichzelf en wat belangrijk is voor diegene. Door vragen te stellen dwing je de ander (anders) na te denken over zichzelf en help je hem of haar op weg om  zelf te zoeken. Socrates gebruikte de redelijke dialoog om dit tot stand te brengen (samen discussiëren om eruit te komen). Maar hij gebruikte ook “Ironie” als methode; Ironie is de kunst van het veinzen: hij deed net alsof hij zelf dom was en alsof de ander alles wist. Op die manier lokte hij mensen uit hun tent. De Tarot is een veel betere methode: de Tarotlezer veinst soms ook (ik wel). Want vaak zie je het antwoord op iets al in de kaarten liggen. Maar in plaats van dat je zegt wat er ligt vraag je er (heel “onschuldig”) naar zodat degene voor wie je leest zelf op zoek gaat naar het antwoord. De Tarot is dus best wel Socratisch….

Maar in het bijzonder moest ik denken aan de Tarotkaart “V De Hogepriester” uit het Rider Waite deck; Ik heb daar heel lang mee geworsteld, zoals veel mensen vond ik het een onsympathieke kaart. Religie betekent dogma’s en het “opleggen” van normen en waarde – wat de kaart wel een beetje uitstraalt op het eerste gezicht – stond mij ook erg tegen. Door naar andere Tarot decks te kijken (o.a. Crowley) had ik al een beetje beter door wat de kaart wilde zeggen. Ik gebruikte altijd: “Het gaat erom uit te vinden wat “heilig” voor JOU is”. Maar hier had ik wel eens discussie over want het was “de communicatiekaart”. Nu  ik de filosofie van Socrates aan het lezen was dacht ik onmiddellijk: dit is PRECIES de betekentis van deze kaart: ”Erachter komen wat jij van waarde vindt”.

En ja, uitspreken wat jij van waarde vindt en anderen helpen dit uit te vinden is ook een aspect van deze kaart.

De Hogepriester verbeeldt het vinden van socratische waarden en waarheid. Maar er zitten ook nog 2 andere aspecten  aan de Socratische levenskunst. Socrates stelt dat erachter komen waar je voorkeur naar uitgaat de belangrijkste ontdekking is die een mens kan doen. Jezelf kennen is dan dat je een houding ontwikkelt waarin gedachten, wil en verlangen 1 zijn. Ik dacht hierbij gelijk aan VI De Geliefden!  Vervolgens  gaat het niet alleen om ergens achter komen of kennis vergaren, maar ook om er iets mee te doen. Misschien een beetje ver gezocht, maar dit verwijst weer naar VII de Zegewagen.

Socrates wordt af en toe een beetje neergezet als een arrogante betweter die zijn eigen waarheid aan anderen wilde opdringen. Of dit waar is of niet daar kunnen wij nu niet meer achter komen natuurlijk. Er zijn een aantal argumenten die op het tegendeel wijzen (die mij weer aan twee andere Tarotkaarten deden denken). Ten eerste heeft Socrates wel geprobeerd om een soort van algemene definitie te maken van wat een “norm” of “waarde” is maar hij heeft nooit uitgeschreven wat deze precies inhouden omdat hij vond dat het voor iedereen anders is. In feite blijkt hij  helemaal nooit iets te hebben geschreven, het zijn z’n leerlingen die zijn filosofie hebben vastgelegd (en er later verder mee zijn gegaan). Grappig, dat doet mij aan iemand denken…

Ten tweede noemt Socrates jezelf leren kennen een aporie. Hij geeft ook toe dat een filosoof niet alles weet. Hij zegt zelfs dat de filosoof eigenlijk NIKS weet maar omdat hij WEL weet dat hij de waarheid niet kan bezitten is hij “wijs”. Hier zag ik de allegorie van de Dwaas die in zijn “onschuld” en “onwetendheid” hele relevante vragen kan stellen en zo een held wordt. Als laatste meent de hedendaagse filosoof Pierre Hadot dat Socrates humor gebruikte die in zijn tijd niet helemaal goed begrepen werd; Met de manier waarop hij zich gedroeg wilde hij de boodschap overbrengen dat hij zichzelf niet helemaal serieus nam en daarmee  ook anderen aansporen zichzelf en anderen  (en het leven?) ook niet zo serieus te nemen.

Niet “serieus” in de zin van dat je moet leven naar verwachtingen van anderen of de maatschappij, maar naar wat je zelf vindt. Natuurlijk moest ik hier denken aan de Duivel, zowel het aspect dat Crowley benadrukt dat “onwetenden” bloedserieus zijn en dat “wijzen” de humor van de situatie  kunnen inzien en daardoor lichter door het leven kunnen gaan en van meer dingen kunnen genieten. Maar ook de Waite kant : kies je voor het keurslijf dat wordt opgelegd (status, materialisme) of voor je “zielsbestemming”.

Alhoewel Socrates geen geschriften heeft nagelaten, heeft hij een gigantische invloed gehad op de (hedendaagse) Westerse Levenswijzen, denkwijzen en religies. Dit komt met name omdat zijn leerlingen (Plato en Aristoteles) en andere denkers na hem zijn werk als uitgangspunt hebben genomen om een eigen “stroming” of “school” te beginnen. Elke stroming heeft zich proberen te onderscheiden door een duidelijk en kenmerkend standpunt in te nemen. Je zou kunnen zeggen dat zij 1 ding hebben gepakt en dit uitvergroot hebben. De belangrijkste scholen zijn de academie van Plato, het lyceum van Aristoteles, de tuin van Epicurus en de Stoa van Zeno.