Het Rad van Fortuin is in onze westerse cultuur al eeuwen verbonden met het besef dat alles constant verandert en in beweging is, kortom ‘het lot’. In de Tarot is het niet alleen ‘soms zit het mee, soms zit het tegen’; Het gaat er op het mondaine niveau ook over of je zelf in staat bent richting te geven aan je leven. Qua symboliek wordt er in diverse literatuur veel aandacht besteed aan de ‘dieren’ / ‘engelen’ in de hoeken van de kaart: De Stier, de Leeuw, de Adelaar en de Mens. Zij worden verbonden met de zodiakale tekens, de elementen en de figuren uit het bijbelse visioen van Ezechiël. Er is veel over geschreven en het is voor de meeste tarotisten een bekende symboliek. Veel minder is er te vinden over de ‘dieren’ in het midden: De Slang, de Sfinx en de ‘hond’ figuur (de Egyptische God Anubis). Waarom heeft Waite hier de Egyptische symboliek gemengd met de Christelijke? Waite was immers van mening dat de oorsprong van de Tarot NIET Egyptisch was; En wat symboliseert de Sfinx dan wel? Er is werkelijk een heel boek te schrijven over deze kaart. Maar hier wil ik eerst een klein stukje delen over de sfynx.
Het ligt voor de hand om eerst te kijken wat Waite er zelf over zegt; In “The Pictorial Key to the Tarot” schrijft Waite dat hij voor het Rad van Fortuin de symboliek van Eliphas Lévi gevolgd heeft. Waite was ‘fan’ van Lévi en hij zegt dat het volkomen legitiem is om Egyptische symboliek te gebruiken als het zo uitkomt, ook al is de oorsprong van de Tarot niet Egyptisch. Dus die vraag is snel beantwoord. Het grappige is dat Waite ook schrijft dat hij de occulte betekenis van de kaart maar een beetje dwaas vindt; De uitleg van de huis-tuin-en-keuken waarzeggers (‘het leven is een pijp kaneel’) is volgens hem eigenlijk veel beter. Over de Sfinx schrijft hij in the pictorial key alleen dat deze ‘het evenwicht biedt in de fluïditeit van het universum en de stroom van het menselijk leven‘. Dit vond ik altijd al raar. Want wat heeft een sfinx nou met evenwicht te maken?
In Levi’s ‘The Magical Ritual of the Sanctum Regnum‘ zien we dat hij het wel over een balans heeft, maar het zijn de figuren in de hoeken van de kaart die elkaar in balans houden. Over de Sfynx wordt in het paragraafje over het Rad van Fortuin niks gezegd. Let wel dat dit werk na Levi’s dood is vertaald uit het Frans door William Wynn Westcott (Golden Dawn). Westcott was een beetje een sjoemelaar maar dat is weer voor een ander blogstukje.
Het (wiel van Ezechiël) is een symbool van voortdurende beweging. De toestand van universeel evenwicht wordt gesuggereerd door de tegengestelde emblemen en de paren van symbolen. De vliegende Adelaar balanceert de man; de brullende Leeuw countert de moeizame Stier.
Eliphas Lévi
In “The Key of the Mysteries” (ook na Levi’s dood vertaald en wel door Aleister Crowley) lezen we:
Bovenaan het wiel zit de Nemesis op een platform als een sfinx met een zwaard: hoofddoek, streng mannengezicht en vrouwenborsten, gevleugeld. Het zwaard is gespannen tegen het wiel en naar links. “ARCHEE” staat over de vleugel aan de linkerkant geschreven.
Eliphas Lévi
Maar in “Leer en Ritueel der Hogere Magie” komen we dan eindelijk een heel klein stukje tegen over het equilibrium dat de Sfinx volgens Waite blijkbaar bewaakt:
Het RAD DER FORTUIN dat wil zeggen het kosmogonische rad van Ezechiël, met een Hermanubis rechts omhoog rijzende, een Typhon links naar beneden dalende, en een sfinx daarboven in evenwicht en de degen tussen zijn leeuwenklauwen vast houdende
Eliphas Levi
Over het zwaard is ook een heleboel te vertellen. Maar de Sfinx – die geen ‘hij’ is maar een ‘zij’- is naar mijn mening overduidelijk verbonden met het lot en de pijp kaneel van de huis-tuin-en-keuken-waarzeggers. Want als je de Mythologie erop naslaat, dan is de Sfinx in het verhaal van Oedipus verbonden met het (nood)lot. De minder leuke boodschap uit dit verhaal, is dat je zelf helemaal geen richting kunt geven aan je leven ook al doe je nog zo hard je best. (Het goede nieuws is dat er ook ‘leuke’ dingen bijzitten en dat de rest ook niet allemaal zo erg is dat je er je ogen voor uit moet steken). Zie hier een korte samenvatting van het Verhaal van Oedipus die er alles aan doet om aan zijn voorspelde lot te ontsnappen. Spoiler: hij slaagt daar dus niet in….
De Mythe van Oedipus
Laius, de kinderloze koning van Thebe, besloot het Orakel in Delphi te raadplegen om te weten te komen of hij en zijn vrouw (de mooie jonge Jocasta) ooit kinderen zouden krijgen. Tot zijn grote ontsteltenis kreeg hij te horen dat het beter voor hem zou zijn dat ze dat niet deden: elke zoon die uit hun verbintenis werd geboren, was voorbestemd om hem te doden. Alhoewel Laius voorzichtig deed, werd Jocasta toch zwanger en beviel van een zoontje. Om de voorspelling af te weren, zei Laius tegen zijn dienaren dat ze de pezen van de voeten van de baby moesten doorsnijden, zodat het niet eens in staat zou zijn om te kruipen, laat staan hem schade toe te brengen; Daarna, om nog veiliger te zijn, gaf hij zijn zoon aan een van de herders van Thebe en zei hem dat hij de baby in de bergen moest achterlaten om te sterven. De herder kon dit niet en gaf de baby aan een andere herder . Deze herder kreeg medelijden met de jongen en bracht hem aan het hof van koning Polybus en koningin Merope van Korinthe. Het koningspaar, ook kinderloos, besloot de arme baby te adopteren en hem als hun eigen kind op te voeden. Ze noemden de jongen naar zijn enkelwonden: Oedipus betekent ‘Gezwollen voet’. Toen Oedipus opgroeide , voorspelde een orakel hem dat hij zijn vader zou vermoorden en met zijn moeder zou trouwen. Oedipus schrok daar zo van, dat hij Korinthe ontvluchtte. Tijdens zijn zwerftocht kwam hij een reiswagen tegen met een voorname passagier. Oedipus krijgt ruzie met de heraut die de wagen begeleidt en vermoordt hem. Vervolgens vermoordt hij ook de reiziger die hem een klap met een stok gaf. Deze reiziger was zijn vader, maar dat weet Oedipus niet.
Nu werd het gebied rond Thebe ‘geterroriseerd’ door een Sfinx. De sfinx, die het lichaam van een hond, poten van een leeuw, het hoofd van een mens en vleugels van een adelaar bezat, kon uit het niets opduiken en een argeloze voorbijganger een raadsel toezingen; Als je het antwoord niet wist, dan wurgde ze je. Om een einde aan de terreur van de Sfinx te maken, werd er een decreet opgesteld waarin stond dat degene die de Sfinx kon laten verdwijnen of doden met de mooie jonge koningin Jocasta mocht trouwen.
Oedipus kwam oog in oog te staan met de Sfinx, die hem het volgende raadsel voorlegde: “Welk schepsel loopt ’s ochtends op vier benen, ’s middags op twee benen en ’s avonds op drie?” Oedipus wist het juiste antwoord: “Een mens ‘loopt’ als baby op handen en voeten, als volwassene op twee benen en als hij oud is geworden loopt hij op drie benen, twee benen en een wandelstok”. De Sfinx verdween, sommigen zeggen dat ze naar Egypte vluchtte waar ze in steen veranderde. Oedipus trouwde zonder het te weten met Jocasta en kreeg vier kinderen met haar. Maar als hij erachter komt dat het noodlot hem alsnog heeft ‘ingehaald’, steekt hij zijn eigen ogen uit.
